Αρχαια Ελληνικα Φαρμακευτικα Βοτανα

Ο Ιπποκράτης υποστηρίζει πως η τροφή μπορεί να γίνει και φάρμακο. Τα βότανα χρησιμοποιήθηκαν σε θεραπευτικές πρακτικές ως φαρμακευτικά είδη αλλά και ως φορείς της θεϊκής ευλογίας. Οι αρχαίοι Θεοί συνδέθηκαν με τα φυτά και τα δέντρα: Δάφνη - Απόλλωνας, Μαρούλι - Άδωνις ,Λεύκη - Δίας, Ελιά - Αθηνά.



Σημαντικός ήταν ο ρόλος των φυτών στον πόλεμο, αφού οι πληγές των πολεμιστών γιατρεύονταν με βότανα. Η ίδια η θεά Αφροδίτη έψαξε στην Κρήτη και έκοψε δίκταμο για να γιατρέψει το λαβωμένο Αινεία που ο μύθος λέει ότι ήταν γιος της.


Ο διαχωρισμός ανάμεσα στην τροφή και το φάρμακο ήταν δύσκολη υπόθεση. Οι περισσότεροι γιατροί συμφωνούσαν με την άποψη του Ιπποκράτη ότι η τροφή είναι ταυτόχρονα και φάρμακο. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους υπήρχαν βότανα που αδυνάτιζαν όπως τα σκόρδα, τα κάρδαμα, τα πράσα. Η ρίγανη, η μέντα, ο δυόσμος, το φλισκούνι, η θρούμπα, το θυμάρι προσφέρονταν χλωρά, πριν ξεραθούν, γιατί αν ξεραθούν μετατρέπονται σε φάρμακα.

ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

Η Ελληνική Μυθολογία, η οποία ερμηνεύει κοινωνικά και ψυχολογικά φαινόμενα δια μέσου των μύθων, είναι πλούσια θεματολογικά από μύθους που έχουν σχέση με τα φυτά και αναδεικνύουν την τάση του ανθρώπου να ασχολείται και να ερευνά το φυσικό περιβάλλον, τμήμα του οποίου αποτελεί και ο ίδιος. Αναφέρουμε μερικούς χαρακτηριστικούς μύθους:


• Θεοποίηση της Χλωρίδος, ως θεάς της βλάστησης


• Δήμητρα, η θεά της Γεωργίας


• Αρπαγή της Ευρώπης από το Δία και η τέλεση του γάμου τους κάτω από τον πλάτανο της Γόρτυνας


• Ο Προμηθέας μετέφερε την κλεμμένη φωτιά στους ανθρώπους κρυμμένη μέσα σ' ένα ξερό βλαστό από το φυτό Νάρθηκα.


• Ο Νάρκισσος


• Η Μίνθη ή Μέντα, νύμφη του Άδη και ερωμένη του Πλούτωνα


Στην τέχνη τα φυτά κατέχουν ξεχωριστή θέση όπως και στη λατρεία.


• Παραστάσεις κρίνων διακοσμούσαν το ανάκτορο της Κνωσσού


• Από μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι η αναπαράσταση της φτώχειας γινόταν από γυναίκα μέσα σε κουρέλια δίπλα σε ένα βασιλικό.


• Στη χριστιανική λατρεία ο κρίνος είναι σύμβολο της αναγέννησης και αφιερώνεται στην Παναγία.

Θεραπευτικά φυτά στην αρχαιότητα

Αβρουνιές : Ανήκουν στα βότανα του Κένταυρου Χείρωνα, που ο Διοσκορίδης ονομάζει αγριόκλημα και συνιστά τους καρπούς του για τις φακίδες και τους λεκέδες του δέρματος. Στη σημερινή ομοιοπαθητική, από τη ρίζα της αβρουνιάς, εξάγεται μια ουσία που γιατρεύει τα εγκαύματα του ήλιου. 




Αγιάννης : Είναι ψηλό φυτό με δυνατή μυρωδιά, πού φυτρώνει στα βουνά. Στα νεώτερα χρόνια το μεταχειρίζονταν για να κάνουν μοσχάτο το κρασί. Το επιστημονικό όνομα του είδους (Salvia sclarea) προέρχεται από το λατινικό clarus, πού σημαίνει καθαρό, πράγμα πού δείχνει ότι το χρησιμοποιούσαν για τα μάτια. Όταν βάλουμε ένα σπόρο του φυτού κάτω από το βλέφαρο δημιουργείται μια κολλώδης ουσία πού βοηθά αποτελεσματικά στην αποβολή κάθε ξένου σώματος από το μάτι. 


Αγκαθιά ή Παπαδίτσα : Ήταν γνωστή στην αρχαιότητα με το όνομα “ηρύγγιον”. Πιθανόν το όνομα να προέρχεται από την ερυγή (ρέψιμο), αφού ο Διοσκορίδης και ο Θεόφραστος συνιστούσαν τη ρίζα του για τα φουσκώματα του στομαχιού.


Αγριοκαπαριά : Οι τοξικές ιδιότητες της αγριοκαππαριάς ή ψόφου ήταν γνωστές στους αρχαίους πού τη χρησιμοποιούσαν σαν δόλωμα για τα ζώα. Τα φύλλα, όπως αναφέρει ο Διοσκορίδης, τα έκαναν μικρά ψωμάκια και τα έδιναν στ' αδέσποτα σκυλιά, στις αλεπούδες και στους λύκους. Όταν τα έτρωγαν τα ζώα πάθαιναν παράλυση στα πόδια τους. 


Αμάρανθος : Χρησιμοποιούνταν για φάρμακο των ματιών και των αυτιών, ενώ τα φύλλα του μέσα σε κρασί τα έπαιρναν για την ταινία του εντέρου. 


Αμυγδαλιά : Στην αρχαιότητα το δέντρο ήταν γνωστό με τα ονόματα αμυγδαλέα, αμυγδάλη, αμύγδαλος ο δέκαρπος κ.α. Θεωρείται σύμβολο της ξαναγεννημένης φύσης μετά τον πρόσκαιρο χειμερινό θάνατο. Λένε πως ο βασιλιάς της Θράκης Σίθωνας είχε μια θυγατέρα, τη Φυλλίδα, που θέλησε να την παντρέψει με το Δημοφώντα, γιο του ήρωα Θησέα. Ο Δημοφώντας φεύγοντας για μακρινό ταξίδι της υποσχέθηκε πως γρήγορα θα γυρνούσε να την πάρει. Η Φυλλίδα τον αποχαιρέτησε και περίμενε. Πέρασαν πολλά χρόνια και ο Δημοφώντας δεν γύρισε. Απελπισμένη η βασιλοπούλα που τον έχασε για πάντα πήγε και κρεμάστηκε σ΄ ένα δέντρο. Το δέντρο κράτησε την ψυχή της άμοιρης κόρης κι από τότε δεν ξανάβγαλε φύλλα ούτε άνθισε πια. Κάποτε με τα χιόνια του Γενάρη γύρισε ο γιος του Θησέα. Σαν έμαθε τον τραγικό χαμό της αγαπημένης του πήγε, αγκάλιασε το δέντρο και αυτό άρχισε να βγάζει τρυφερά φύλλα και άνθη. Η ψυχή της βασιλοπούλας ένιωσε χαρά με το γυρισμό του Δημοφώντα μα δεν ξαναπήρε την ανθρώπινη μορφή της. Έμεινε δέντρο και κάθε χρόνο το Γενάρη, στολίζεται με κάτασπρα λουλούδια.
Στην Ελλάδα καλλιεργείται από την αρχαιότητα, αφού από τότε ήταν γνωστές οι φαρμακευτικές ιδιότητές της. Ο Έλληνας γιατρός του 1ου μ. Χ. αιώνα Διοσκορίδης αναφέρει πως το αμυγδαλέλαιο το χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι ως φάρμακο καθώς και για την παραγωγή μύρου. Ο Θεόφραστος κάνει λόγο για τη χρήση της ρητίνης του δέντρου στη φαρμακευτική. Ο Ιπποκράτης αναφέρει το αμύγδαλο ως πολύτιμο βοηθό της ιατρικής, ενώ ο Αριστοτέλης εξαίρει τους χυμούς των ανθών του ως τροφή των μελισσών. 


Αντράκλα : Είναι αυτοφυής στην Ελλάδα και σκεπάζει το καλοκαίρι με τα ανθεκτικά στη ξηρασία σαρκώδη φύλλα της, τα ακαλλιέργητα μέρη. Οι αρχαίοι γιατροί είχαν αναγνωρίσει στα φύλλα της δροσιστικές ικανότητες. Ο Διοσκορίδης συνιστά την “ανδράχνη”, όπως την ονομάζει, για τον πονοκέφαλο, το έλκος του στομαχιού, τα νοσήματα της κύστης και της σπλήνας, για την καούρα του στομαχιού και για τα μάτια. Στην λαϊκή ιατρική, η αντράκλα θεωρείται ακόμα και σήμερα σαν διουρητική και χρήσιμη στις χολολιθιάσεις. 


Ανωνίδα : Ήταν φάρμακο για τα δόντια. Βρασμένη με ξύδι χρησιμοποιούνταν σαν καταπραϋντικό του πονόδοντου, σύμφωνα με τον Διοσκορίδη.


Απήγανος : Ήταν φημισμένος σαν αντίδοτο στα δαγκώματα των φιδιών και άλλων δηλητηριάσεων, αλλά και σαν αποτελεσματικό φάρμακο για τη δύσπνοια σύμφωνα με το Διοσκορίδη. Οι Ιπποκράτειοι χρησιμοποιούσαν τον απήγανο για την υστερία, ενώ κατά τον Ιπποκράτη ήταν το κύριο συστατικό του περίφημου αντίδοτου στο δηλητήριο του Μιθριδάτη. Ό Αθηναίος λεει πώς οι καλεσμένοι του Κλέαρχου από την Ηράκλεια έτρωγαν προληπτικά απήγανο γιατί ήξεραν ότι ο τύραννος είχε σκοπό να τους δηλητηριάσει με ακόνιτον. 


Αριστολοχία : Η λέξη αριστολοχία σημαίνει “άριστη γέννα” και αναφέρεται στη παραδοσιακή χρήση του νωπού χυμού του φυτού για την πρόκληση τοκετού και την αποτροπή μολύνσεων μετά τη γέννα. Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι το φυτό χρησιμοποιούνταν για να θεραπεύει ανωμαλίες της μήτρας, δείγματα ερπετών και έλκη στο κεφάλι.


Ασφόδελος Στον άλλο κόσμο, o Άδης υποδέχεται τις αδύνατες μορφές των πεθαμένων στον “ασφοδελό λειμώνα”, ένα έρημο λιβάδι όπου φυτρώ­νουν σπερδούκλια. Σ' αυτό το περιβάλλον ταιριάζει το ωχρό λουλούδι του φυτού. Σ' ένα από αυτά τα λιβάδια, γεμάτα από ασφόδελους, όπως τα βλέπουμε και σήμερα σε απέραντες εκτάσεις στους λόφους και στις ακτές, συναντήθηκαν και οι ψυχές των ηρώων πού είχαν πέσει στην Τροία (Όμηρος, Όδ. 11.539-24.3). Τα χειμωνιάτικα γυμνά κοτσάνια του ασφόδελου τα σύγκριναν οι ποιητές με τις στρατιές των ψυχών πού περιφέρονταν στις όχθες του Αχέροντα. Η δυσάρεστη μυρωδιά του φυτού, μαζί με τ’ άχαρα λουλούδια, ασφαλώς είχαν σχέση με τον ωχρό θάνατο και το λυκόφως του κάτω κόσμου. Το γεγονός ότι οι ρίζες του φυτού έχουν άμυλο, πού είναι μια θρεπτική τροφή, ίσως να έκαναν τους αρχαίους να πιστεύουν ότι φυτεύοντας ασφόδελους στα νεκροταφεία προσφέρανε στους νεκρούς μια έστω και πενιχρή τροφή στην τελευταία κατοικία τους. Ο ασφόδελος δεν τρώγεται από τα πρόβατα και τις κατσίκες γιατί οι βλαστοί του έχουν μικρές κρυστάλλινες βελόνες. Αυτό εξηγεί τη μεγάλη εξάπλωση του φυτού.


Ο ασφόδελος ο κοίλος, με τα ωραία του άσπρα λουλούδια και τα λεπτά φύλλα, ίσως να είναι το άλλο είδος πού στόλιζε τα Ηλύσια Πεδία, εκείνη τη χώρα των νεκρών στην ήπια δυτική πλευρά της γης, όπου πήγαιναν μόνο οι γιοι των θεών και των ηρώων πού είχαν πέσει σε μάχες.


Στην Ελλάδα συναντάμε πέντε είδη. Σύμφωνα με το Θεόφραστο οι κόνδυλοι, οι βλαστοί και τα σπέρματα τρώγονται. Κατά τον Όμηρο τα Ηλύσια Πεδία, κατοικία των νεκρών στην Ελληνική μυθολογία, καλύπτονται από ασφόδελους. Τα φύτευαν στους τάφους και συχνά τα συνέδεαν με την Περσεφόνη. Αυτή η σχέση τους με το θάνατο πιθανόν να οφειλόταν στο γκριζωπό χρώμα των φύλλων του και στα κιτρινωπά άνθη, χρώματα που συμβόλιζαν τη μελαγχολία του κάτω κόσμου και τη χλωμάδα του θανάτου. 




Αχίλλειον : Το όνομα της οφείλεται στον Αχιλλέα, που όταν τραυματίστηκε από το δηλητηριασμένο δόρυ του Πάρι στον πόλεμο της Τροίας, η θεά Αφροδίτη τον συμβούλεψε να δέσει την πληγή του μ' αυτό το φυτό για ν' ανακουφιστεί. Και πραγματικά, η αχιλλεία είναι αποτελεσματικό φάρμακο για τις πληγές που έγιναν από ατσάλι. Γι αυτό, αργότερα, ο Διοσκουρίδης τη χρησιμοποιούσε για αιμοστατικό. Στην Ελλάδα υπάρχουν 24 αυτοφυή είδη με το όνομα αχιλλεία, που είναι κοινώς γνωστά ως χιλιόφυλλα ή αγριαψυθιές. 


Αψίνθιον ή αψιθιά : Ένα από τα γνωστότερα και τα πιο πικρά φαρμακευτικά φυτά, αλλά και από τα πιο αρωματικά από την εποχή του πατέρα της Ιατρικής Ιπποκράτη. Οι Αρχαίοι Έλληνες την ονόμαζαν “Αρτεμισία”, την είχαν αφιερώσει στην θεά Άρτεμη και, όπως φαίνεται, τη χρησιμοποιούσαν οι παρθένες της εποχής εκείνης για εμμηναγωγό, ενώ μουσκεμένη σε λευκό κρασί για την αντιμετώπιση του τετάνου.




Πηγές :
http://kpe-kastor.kas.sch.gr/biod_net/schools/agios-nikolaos.htm
http://www.ancient-technology.com/ancient_technology_gr/13.28.asp

Πηγή ΕΡΕΥΝΑ-ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: Τα βότανα στην αρχαία ιατρική.