ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Αποκατάστασης, Αναστήλωσης Μνημείων και Διαμόρφωσης, ΑνάπλασηΣ του Αρχαιολογικού Χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης
Σύντομη περιγραφή του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Μεσσήνης
H αρχαία πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, η Μεσσήνη οικοδομήθηκε το 369 π.Χ. από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα σε εφαρμογή των αρχών της Iπποδάμειας πολεοδομίας και της οχυρωματικής τεχνικής, ως πόλη δυνατή και μεγάλη, αντιπροσωπευτική του έθνους των Mεσσηνίων, αντίπαλον δέος της Σπάρτης. Δεν έχει καταστραφεί ή καλυφθεί από σύγχρονη πόλη και βρίσκεται σε ένα καταπράσινο μεσογειακό φυσικό περιβάλλον (Εικ. 1α-γ). Δεν περιλαμβάνει μόνο ιερά και δημόσια οικοδομήματα, αλλά και οχυρώσεις επιβλητικές και κατοικίες και ταφικά μνημεία. H μακρόχρονη pax romana την ανέδειξε σε πόλη υψηλού κοινωνικού και οικονομικού επιπέδου. Από το 1986 ως σήμερα η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία διενεργεί συστηματικές ανασκαφικές έρευνες στην αρχαία Μεσσήνη δια του ισόβιου εταίρου της Πέτρου Θέμελη, σε συνέχεια των ανασκαφών του Θεμιστοκλή Σοφούλη (1895), του Γεώργιου Οικονόμου (1909 και 1925) και του Αναστάσιου Ορλάνδου (1957-1975).
Ο επισκέπτης του αρχαιολογικού χώρου της Μεσσήνης αντικρύζει σήμερα ό,τι και ο περιηγητής του 2ου αι. μ.Χ. Παυσανίας: τις επιβλητικές οχυρώσεις με τους πύργους και τη φημισμένη Αρκαδική Πύλη (Εικ. 2α-β), το Θέατρο (Εικ. 3), το ιερό του Σάραπη και της Ίσιδας, την αγορά με την Kρήνη Aρσινόη (Εικ. 4), τους ναούς της Δήμητρας και των Διοσκούρων, τον ναό της θεοποιημένης πρώτης βασίλισσας της χώρας Μεσσάνας (Εικ. 5), το υπόγειο Θησαυροφυλάκειο της πόλης (Εικ. 6), το Aσκληπιείο (Εικ. 7α-γ), τοIεροθύσιο, το Στάδιο και το Γυμνάσιο (Εικ. 8α-δ) με ιερά και αγάλματα του Hρακλή (Εικ. 9), του Θησέα (Εικ.10) και του Eρμή (Εικ. 11), έργα των αλεξανδρινών καλλιτεχνών (στο τοπικό Μουσείο), το Μαυσωλείο της οικογένειας των Σαιθιδών (Εικ. 12), καθώς επίσης το ιερό της Λιμνάτιδας (Εικ. 13), της Ειλειθυίας και των Κουρητών στην πλαγιά της Ιθώμης και το ιερό του Iθωμάτα Δία στην κορφή της, όπου το παλαιό Μοναστήρι του Βουλκάνου.
H οριστική εγκατάλειψη και η πτώση των οικοδομημάτων χρονολογείται μετά τον μεγάλο σεισμό του 365 μ.X. Από το πρώτο μισό του 5ου αι. μ.X. ένας νέος οικισμός εμφανίζεται ανατολικά του Aσκληπιείου, με σκολιά δρομάκια και ακανόνιστα σπίτια. Κέντρα της πόλης και της νέας πίστης αποτελούν τώρα οι μεγάλες Πρωτοβυζαντινές Βασιλικές, που περιβάλλονται από ενορίες, μικρές επιμέρους αστικές μονάδες με νεκροταφεία. Η σημαντικότερη Βσιλική είναι αυτή κοντά στο Θέατρο (Εικ.14) που κτίστηκε το 7ο αι. μ.Χ. και εξακολούθησε να λειτουργεί με συνεχείς μετατροπές ως τον 14ο αιώνα.
Εργασίες αναστήλωσης, στερέωσης, συντήρησης, διαμόρφωσης, βελτίωσης προσβάσεων και ανέγερσης κτηρίων εξυπηρέτησης επισκεπτών.
α) Στο πλαίσιο του Γ΄ Κ.Π.Σ. εκτελέστηκαν ποικίλες εργασίες στερέωσης, αποκατάστασης, διαμόρφωσης και ανάδειξης συγκεκριμένων μνημείων αλλά και του αρχαιολογικού χώρου της Μεσσήνης ευρύτερα. Συγκεκριμένα, αναστηλώθηκε το Στάδιο και διαμορφώθηκαν τα χωμάτινα πρανή του, μεγάλο μέρος των στοών του Γυμνασίου με το τετρακιόνιο δωρικό πρόπυλό του, το Ηρώο/Μαυσωλείο της οικογένειας των Σαιθιδών νοτίως του Σταδίου, που έχει τη μορφή τετρακιόνιου πρόστυλου δωρικού ναού, ενώ αποκατάσταθηκε η Παλαίστρα του Γυμνασίου, το νότιο ανάλημμα της και ο πέριξ χώρος (Εικ. 15).
Στερεώθηκε και διαμορφώθηκε, σε μια πρώτη φάση, το Θέατρο με επεμβάσεις συντήρησης στις πρώτες σειρές εδωλίων και κλιμακοστασίων, στην ορχήστρα, στη ρωμαϊκή σκηνή και στο προσκήνιο και έγιναν στερεωτικές εργασίες στα αναλήμματα των παρόδων και του κοίλου, καθώς και εργασίες αποστράγγισης (Εικ. 16). Το συγκρότημα οικιών αμέσως δυτικά του Θεάτρου στερεώθηκε και συντηρήθηκαν τα ψηφιδωτά δάπεδα των ανδρώνων τους (Εικ. 17). Στερεώθηκε η μεγάλη Πρωτοβυζαντινή Βασιλική ευρισκόμενη ΝΑ του Θεάτρου. Στο κέντρο της αρχαίας αγοράς αποκατάσταθηκε ο δωρικός ναός της Μεσσήνης, ενώ στο Ασκληπιείο αποκαταστάθηκε ένα ελληνιστικό ταφικό μνημείο πεσόντων σε μάχη του 3ου αι. π.Χ. (Εικ. 18). Τέλος κατασκευάστηκε μεταλλικό στέγαστρο πάνω από δύο συνεχόμενες αίθουσες αστικής ρωμαϊκής επαύλεως, ευρισκόμενης ΝΑ του Ασκληπιείου, οι οποίες φέρουν δάπεδα με ψηφιδωτά και μαρμαροθετήματα (εικ. 19).
Στις μεσσηνιακές οχυρώσεις αναστηλώθηκε και αναδείχτηκε η Αρκαδική Πύλη και τμήμα του εφαπτόμενου τείχους (Εικ. 20). Στην πλαγιά της Ιθώμης στερεώθηκε ο ναός της Λιμνάτιδος Αρτέμιδος και διαμορφώθηκε ο χώρος του ιερού της, καθώς και αυτός του ιερού της θεάς του τοκετού Ειλειθυίας και των Κουρητών.
Επίσης εκτελέστηκε σειρά τεχνικών έργων για την αποστράγγιση του αρχαιολογικού χώρου, την προστασία του χώρου με περιφράξεις και τη διευκόλυνση και εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Έτσι, κατασκευάστηκε δίκτυο μονοπατιών οργανωμένης κίνησης επισκεπτών και τοποθετήθηκαν πληροφοριακές πινακίδες σε κάθε μνημείο εντός του αρχαιολογικού χώρου. Διαμορφώθηκε η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο, καθώς και η περιοχή στάθμευσης αυτοκινήτων, και περιφράχθηκε ο χώρος. Δημιουργήθηκαν κτήρια υποδοχής των επισκεπτών: εκδοτήριο εισιτηρίων-πωλητήριο, καθώς και αναψυκτήριο με εγκαταστάσεις WCκαι πρόβλεψη για ΑΜΕΑ (Εικ. 21).
Έχει ως σήμερα δει το φως της δημοσιότητας η παρακάτω σειρά μονογραφιών και επιστημονικών μελετών σχετικών με τα μνημεία και τα τέχνεργα στα οποία αναφέρονται οι εκτελεσθείσες εργασίες:
Θέμελης Π., Tο Στάδιο της Mεσσήνης, στο Coulson W., Kyrieleis H. (εκδ.), Πρακτικά Συμποσίου Oλυμπιακών Aγώνων 5-9 Σεπτεμβρίου 1988, Aθήνα 1992, 87-91, πίν. 38-55.Themelis P., Artemis Ortheia at Messene, the Epigraphical and the Archaeological Evidence, στο Hägg R. (εκδ.), Ancient Greek Cult Practice from the Epigraphical Evidence, International Seminar at the Swedish Institute at Athens 22-24 November 1991, Stockholm 1994, 101-122.
Themelis P., Architectural Terracottas from Messene, στο Winters N.A (εκδ.), Proceedings of the International Conferrence on Greek Architectural Terracottas of the Classical and Hellenistic Periods, Athens December 12-15, 1991, Hesperia Supplement 27 (1994), 141-169, πίν. 48-56.
Themelis P., The Sanctuary of Demeter and the Dioscouroi at Messene, στο Hägg R. (εκδ.), Ancient Greek Cult Practice from the Archaeological Evidence, International Seminar held at the Swedish Institute at Athens 22-24 October 1993, Stockholm 1998, 157-186.
Torelli M., L’Asklepieion di Messene , lo scultore Damofonte e Pausania, στο Capecchi G. (εκδ.), In Μemoria di Enrico Pariboni vol. ΙΙ, Archaelogica 125, Ρώμη 1998, 465–483.
Morizot Y., Artémis Limnatis, sanctuaires et functions, στο Docter R.F. & Moormann E.M. (εκδ.), Classical Archaeology towards the Third Millenium: Reflections and Perspectives, Proceedings of the XV the International Congress of Classisal Archaeology, Amsterdam, July 12-17 1998, Amsterdam 1999 (Allard Pierson Series 12 ), 270 – 272. .
Themelis P., Ήρωες και ηρώα στη Μεσσήνη, Αθήνα 2000.
Themelis P., Die Statuenfunde aus dem Gymnasion von Messene, NüBlA 15 (1998/99) 59-84.Θέμελης Π., Το Πρόγραμμα των Ανασκαφών στην Αρχαία Μεσσήνη και η Δημοσίευση της, Μέντωρ 60 (2001) 198-219.Themelis P., Roman Messene. The Gymnasium, στο Salomies O. (εκδ.), The Greek East in the Roman Context, Proceedings of a Colloquium organized by the Finnish Institute at Athens May 21 and 22, 1999, Helsinki 2001, 119–126.
Themelis P., Monuments guerriers de Messéne, στο Frei-Stolba και Gex K. (εκδ.), Recherches récents sur le monde hellénistique, Actes du colloque en l’honneur de Pièrre Ducrey, Lausanne 20-21 Nov. 1998, Bern 2001, 199-216.
Themelis P., Das Gymnasion von Messene in der römischen Zeit, στο Reusser Chr. (επιμ.), Griechenland in der Kaiserzeit, Neue Funde und Forschungen zu Skulptur, Architektur und Topographie, Bern 2001, 9-20.
Felten Fl. και Reinholdt Cl., Das Brunnenhaus der Arsinoe in Messene, στο Mitsopoulos-Leon V. (εκδ.), Forschungen in der Peloponnes. Akten des Symposions anläßlich der Feier “100 Jahre Österreichisches Istitut Athen”, Athens 2001, 307–323.Χλέπα Ε.-Α., Μεσσήνη, Το Αρτεμίσιο και οι Οίκοι της Δυτικής Πτέρυγας του Ασκληπιείου, Αθήνα 2001.Ito J., Architectural Studies of the three Grave Monuments in the Gymnasium Complex at Ancient Messene, Kumamoto 2002.
Ito J., Survey and Reconstruction of the Grave Monuments at Messene, στο Ito J. (εκδ.), Symposium for International Collaborative Studies on Ancient Messene, Kumamoto 2002, 1-10.
Müth–Herda S., Street Network and Town Planing of Ancient Messene, στο Ito J. (εκδ.), Symposium for International Collaborative Studies on Ancient Messene, Kumamoto 2002, 16-30.
Hayashida Y., Survey and Reconstruction of the Asklepieion at Messene, στο Ito J. (εκδ.), Symposium for International Collaborative Studies on Ancient Messene, Kumamoto 2002, 31-40.
Themelis P., Cults on Mount Ithome, Kernos 17 (2004), 143-154.
Müth–Herda S., Messene. Topographie und Stadtplan in spätklassischer und hellenistischer Zeit (Διατριβή), Berlin 2005.
Hoepfner W., Der Stadtplan von Messene, AAA 35-38(2002-2005), 223-228.
Broucke P.B.F.J., The Heroon at Messene: New Observations on Order, Style, and Date, Paper Delivered at the Annual Meeting of the Archaeological Institute of America, Montréal.(6-8/01).
Toma N.-M., Die Bauornamentik der Stoen des Asklepieions von Messene. Zur Typologie, chronologischen Einordnung unf Funktion der Figuralkapitelle, Berlin 2006 (Διπλωματική εργασία).
Müth S., Eigene Wege, Topographie und Stadtplan von Messene in spätklassisch-hellenistischer Zeit, Rahden 2007.Μπίρταχας Π., Μεσσήνη, το Ωδείο και το Ανατολικό Πρόπυλο, Αθήνα 2008.
Μπίρταχας Π., Στερέωση-Αναστήλωση Ωδείου και Ανατολικού Προπύλου στο Ασκληπιείο της Αρχαίας Μεσσήνης, στο Χαρκιολάκης Ν. (επιμ.), Αποκατάσταση Μνημείων Αναβίωση Ιστορικών Κτηρίων στην Πελοπόννησο, τομ. Α΄, Αθήνα 2008, 58-95.
Πέννα Β., Λαμπροπούλου Ά., Αναγνωστάκης Η., Γλυπτά μεταβατικών χρόνων από τη Βασιλική του Θεάτρου της αρχαίας Μεσσήνης, Πρακτικά Α΄Διεθνούς Συνεδρίου Βυζαντινής Γλυπτικής, Σεπτέμβριος 2000, Αθήνα 2008.
Χλέπα Ε.-Α., Η Αρκαδική Πύλη του τείχους της Αρχαίας Μεσσήνης: Εργασίες Αποκατάστασης-Αναστήλωσης, στο Χαρκιολάκης Ν. (επιμ.), Αποκατάσταση Μνημείων Αναβίωση Ιστορικών Κτηρίων στην Πελοπόννησο, τομ. Α΄, Αθήνα 2008, 30-57.Reinholdt Cl., Das Brunnenhaus der Arsinoë in Messene, Βιέννη 2009.Themelis P., Die Agora von Messene, στο H. Frielinghaus-J. Stroszeck (εκδ.), Neue Forschungen zu griechischen Städten und Heiligtümern, Festschrift für Burkhardt Wesenberg, Möhnesee-Warmel 2010.
Themelis P., The cult of Isis in Ancient Messene, στο Veymiers R. (εκδ.), IVe Colloque International sur les Études Isiaques, Λιέγη 2011.
Themelis P., Das Stadion und das Gymnasion von Messene, Nikephoros 22 (2010).
Θέμελης Π., Το Θέατρο της Μεσσήνης (εκδ. ΔΙΑΖΩΜΑ) Αθήνα 2010.
Sioumpara Ε., Der Asklepiostempel von Messene auf der Peloponnes. Untersuchungen zur hellenistischen Tempelarchitektur (Διατριβή), Βερολίνο 2011.
β) Η αποπεράτωση του Έργου «Αποκατάσταση μνημείων, διαμόρφωση - ανάπλαση χώρου αρχαίας Μεσσήνης-Ιθώμης» στο πλαίσιο του Γ\' Κ.Π.Σ. απέδωσε στον αρχαιολογικό χώρο μια σειρά από αναστηλωμένα μνημεία και επεμβάσεις ανάδειξης του χώρου συνολικότερα. Οι εργασίες που εκτελέστηκαν έχουν διακοπεί από τον Δεκέμβριο του 2009 λόγω ολοκλήρωσης και παραλαβής του έργου από την Διαχειριστική Αρχή και πλήρους απορρόφησης των σχετικών πιστώσεων.
γ) Οι προτεινόμενες νέες επεμβάσεις στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ στοχεύουν στη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης εικόνας των μνημείων και της ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου, με την αναστήλωση, τη στερέωση και την αποκατάσταση των δημόσιων οικοδομημάτων και των κτισμάτων λατρείας, τη μελέτη και την ανάδειξη του συνόλου του κέντρου μιας αρχαίας ελληνικής πόλης, κάλλιστα σωζόμενης. Η εκτίμηση της σπουδαιότητας του αρχαιολογικού χώρου και του τοπίου διαμόρφώνει και τις προδιαγραφές των ήπιων και αναστρέψιμων επεμβάσεων που ακολουθούν πιστά τις αρχές του Χάρτη της Βενετίας. Το Έργο της Αρχαίας Μεσσήνης είναι διεπιστημονικού χαρακτήρα, με βασικούς στόχους την συντήρηση και την ανάδειξη των μνημείων και του περιβάλλοντος αυτά χώρου, με παράλληλη ανασκαφική δραστηριότητα απαραίτητη για τη διερεύνηση στοιχείων απαιτούμενων για την προστασία, τη συντήρηση, την αναστήλωση των μνημείων και για την ολοκληρωμένη ανάδειξη του αδιάσπαστου συνόλου. Τα μνημεία της Μεσσήνης έχουν ιδιαίτερη πολιτισμική και επιστημονική αξία ώστε δικαιολογείται πλήρως η απόφαση συστηματικής συντήρησης και ανάδειξής τους μέσω του Ταμείου Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων. Βαρύνουσα στην περίπτωση είναι και η κοινωνική διάσταση του μνημειακού συνόλου της Μεσσήνης, η παιδευτική-διδακτική, η συμβολική και η αναπτυξιακή με δυνατότητες χρήσης και ανταποδοτικής λειτουργίας. Το έργο εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο έργων ανάδειξης χώρων και συνόλων με ιδιαίτερη πολιτιστική αξία και σε φυσικό περιβάλλον ιδιαίτερου κάλλους. Η αρχαία Μεσσήνη είναι ήδη σημαντικός πόλος έλξης για τον τουρισμό της Μεσσηνίας. Τον χώρο προσεγγίζουν σήμερα αρκετοί από τις επαρχιακές οδούς τόσο από τον βόρειο κεντρικό άξονα Αθήνας - Τρίπολης -Καλαμάτας, όσο και από το δυτικό Πάτρας - Πύργου - Ολυμπίας – Κυπαρισσίας. Με το προτεινόμενο έργο αναμένεται ότι η θέση θα γίνει ακόμα ισχυρότερος πόλος πολιτιστικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος με υπερτοπική ακτινοβολία. Η αναμενόμενη αύξηση της επισκεψιμότητας του χώρου είναι προφανές ότι θα συμβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της περιοχής και γενικότερα της Περιφέρειας.
Η Πράξη, που έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ δια του ΤΔΠΕΑΕ περιλαμβάνει τις παρακάτω εργασίες σε μνημεία της αρχαίας Μεσσήνης:
α) Στερέωση και αναστήλωση του κατακρημνισμένου πίσω τοίχου της BA γωνίας που σχηματίζεται από την επαφή της ανατολικής με τη βόρεια στοά του Γυμνασίου της αρχαίας πόλης, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική μελέτη που εγκρίθηκε από τα αρμόδια όργανα του ΥΠΠΟΤ. Οι προτεινόμενες επεμβάσεις στοχεύουν στη στατική επάρκεια, τη διασφάλιση από κατάρρευση ή ενδεχόμενες καταπονήσεις, στην αισθητική και λειτουργική εναρμόνισή του με το αρχιτεκτονικό σύνολο του Γυμνασίου - Σταδίου. Θα προηγηθεί ανάταξη της ευθυντηρίας μετά από εξυγίανση του εδάφους και της υποθεμελίωσης, συντήρηση της επιφάνειας των λιθοπλίνθων και αντικατάσταση των σαθρών κονιαμάτων. Όπου κρίνεται αναγκαίο για στατικούς λόγους θα γίνει αντικατάσταση λίθων με νέους όμοιου μεγέθους.
β) Στερέωση και αναστήλωση του ναού της θεάς Eιλειθυίας (Ιερό 10), ευρισκόμενου στη νότια πλαγιά του όρους τηςIθώμης, με χρήση των διάπαρτων αυθεντικών αρχιτεκτονικών μελών της ανωδομής του με λελογισμένη χρήση νέου υλικού σε σημεία που κρίνεται αναγκαίο είτε για τη στατική συμπεριφορά του κτίσματος είτε για την τοποθέτηση άλλων υπερκείμενων λιθοπλίνθων (Εικ. 22). Η αποκατάσταση του μνημείου στοχεύει στην άρση των δομικών και οικοδομικών προβλημάτων που παρουσιάζει, στην αντιμετώπιση των φθορών και την αποφυγή επιδείνωσής τους, τη βελτίωση της αναγνωσιμότητας και τη διαμόρφωση του άμεσου περιβάλλοντός του. Των εργασιών αναστήλωσης θα προηγηθεί ανάταξη των λίθων της θεμελίωσης στις περιοχές όπου παρατηρούνται καθιζήσεις. Όλες οι επεμβάσεις είναι αναστρέψιμες και δίνουν τη δυνατότητα συμπληρωματικών επεμβάσεων σε περίπτωση εύρεσης νέων μελών.
Οφέλη που έχουν προκύψει από την εκτέλεση του ως τώρα έργου.
Οι χρηματοδοτήσεις από το Γ’ Κ.Π.Σ έπαιξαν ρόλο καθοριστικό στην αποκάλυψη, την προστασία και την ανάδειξη των αρχαίων που ήλθαν στο φως σε βαθμό που να μπορούμε να μιλάμε για «την προ και μετά το Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης εποχή». Μέσα από τις διαδικασίες του Κοινοτικού Πλαισίου για τα έργα που χρηματοδοτούνται από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα ή από τα Τομεακά (Εθνικά) Προγράμματα των Υπουργείων, τα αρχαιολογικά έργα (ανασκαφή, προστασία, αποκατάσταση, ανάδειξη) έχουν πάρει τη μορφή υπο-έργων που εκτελούνται με αυτεπιστασία. Το σύστημα της αυτεπιστασίας έχει αποδειχθεί το ταχύτερο, οικονομικότερο και ασφαλέστερο μέσο για την επίτευξη της επιθυμητής ποιότητας στην εκτέλεση του εξειδικευμένου αρχαιολογικού έργου.
Από τα έργα του Γ’ Κ.Π.Σ προέκυψαν ιδιαίτερα σημαντικές υποδομές σε επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία όπως της αρχαίας Μεσσήνης, η συντήρηση εντούτοις των πολιτιστικών αυτών υποδομών απαιτεί τη συνεχή φροντίδα του Κράτους, την άμεση χάραξη πολιτικής και τον έγκαιρο σχεδιασμό του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για την «διατήρηση των κεκτημένων και στην μετά ΚΠΣ εποχή». Πολύτιμη οπωσδήποτε για τη συνεχή φροντίδα των μνημείων είναι η ανάδειξη εντόπιου προσωπικού υψηλής εξειδίκευσης μέσα από τα εκτελούμενα έργα, το οποίο πρέπει να αξιοποιηθεί.
Οπτικοακουστικό υλικό, τα οποία έχουν δημιουργηθεί από την ΕΡΤ και άλλους φορείς:
«Αρχαία Μεσσήνη», σκηνοθεσία Αναστάσης Αγάθος, παραγωγός Τατιάνα Καραπαναγιώτη, μία παραγωγή για την ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΦΙΛΩΝ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, copyright URGH PRODUCTIONS 2006
«Στη γη της Ιθώμης», σειρά -ντοκιμαντέρ «από πέτρα και χρόνο», κείμενα – αφήγηση Λευτέρης Ελευθεριάδης, σενάριο – σκηνοθεσία Ηλίας Ιωσηφίδης, copyright ΕΡΤ Α.Ε. 2008
«Πέτρος Θέμελης. Ο άνθρωπος που ζωντανεύει τα μνημεία», εκπομπή της Cinetic “ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ”, σενάριο – έρευνα – σκηνοθεσία Άγγελος Κοβότσος, παραγωγοί Λάκης Παπαστάθης – Τάκης Χατζόπουλος,copyright ERT S.A. 2008 – 2009
«Αρχαία Μεσσήνη», εκπομπή - ντοκιμαντέρ «Φωτόσφαιρα», Δημοσιογραφική έρευνα – παρουσίαση Χαρά Φράγκου, copyright ΕΤ1 2009
«ΕΝΑΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΣ ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ–σήμερα στην αρχαία Μεσσήνη», παρουσίαση Γιάννης Βαρβιτσιώτης, σκηνοθεσία Αναστάσης Αγάθος, παραγωγός Τατιάνα Καραπαναγιώτη, εκτέλεση παραγωγήςURGH PRODUCTIONS, copyright ERT S.A. 2009
«Η Τρίτη Ζωή της Μεσσήνης», ταινία, σενάριο - σκηνοθεσία Αθανασία Δρακοπούλου, copyrightΣΙΝΕΓΚΡΑΜ Α.Ε. – ΕΡΤ Α.Ε. – ΕΚΚ 2010
Στοιχεία επικοινωνίας των γραφείων της Επιστημονικής Επιτροπής
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου